Διάκος, Αθανάσιος

(Μουσουνίτσα Παρνασσίδας 1786; – Λαμία 1821).Αγωνιστής και μάρτυρας του 1821. Παρότι ανήκε στην αρματολική οικογένεια των Γραμματικών –ο παππούς του Αθανάσιος Γραμματικός ήταν γνωστός καπετάνιος– οι γονείς του τον προόριζαν για το ιερατικό στάδιο. Σε εφηβική ηλικία ο Δ. δέχτηκε το μοναχικό σχήμα στη μονή του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου κοντά στην Αρτοτίνα της Δωρίδας, όπου σύντομα χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος. Αυτός ο συνδυασμός των δύο αντίρροπων στοιχείων, του ηρωικού από την αρματολική γενιά του και της εσωστρεφούς διάθεσης στην οποία τον οδήγησε ο μοναστικός βίος, αποτέλεσε το ιδιαίτερο γνώρισμα της μορφής του. Όταν κάποτε τον προσκάλεσε ο μετέπειτα βοεβόδας Σαλώνων, Φερχάτ, ο Δ. πέταξε τα ράσα και, ακολουθώντας την πατρογονική του παράδοση, κατέφυγε στον αρματολό της περιοχής Σκαλτσοδήμο, όπου σύντομα αναδείχτηκε σε πρωτοπαλίκαρό του. Από την πρώτη αυτή φάση της ζωής του κράτησε το επώνυμο Δ. Στο διάστημα 1814-16 υπηρέτησε τον Αλή πασά των Ιωαννίνων στο σώμα των τσοχανταρέων του. Εκεί συνδέθηκε με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, ο οποίος τον πήρε μαζί του ως πρωτοπαλίκαρο στο αρματολίκι της Λιβαδειάς και περίπου το 1818 μυήθηκαν και οι δύο στη Φιλική Εταιρεία. Όταν εκδηλώθηκε η ανταρσία του Αλή πασά το 1820, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τη Βοιωτία, της οποίας οπλαρχηγός ανακηρύχθηκε ο Δ. Έτσι, κατά την έκρηξη της Επανάστασης, ο Δ. βρέθηκε να κατέχει πολύ καίρια στρατιωτική θέση, με συνέπεια να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην εξέγερση της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας, σε συνεργασία με τους υπόλοιπους καπετάνιους της περιοχής αυτής, τον Πανουργιά, τον Δυοβουνιώτη, τον Καλύβα κ.ά. Όλοι μαζί αποφάσισαν να αντιτάξουν άμυνα στην πεδιάδα του Σπερχειού εναντίον του πρώτου σημαντικού εκστρατευτικού σώματος (9.000 μαχητές) που έστειλε ο Χουρσίτ πασάς από τα Ιωάννινα για να καταπνίξει την εξέγερση, με αρχηγούς τους πασάδες Κιοσέ Μεχμέτ και Ομέρ Βρυώνη. Την αντίσταση οργάνωσε ο Δ., αλλά επειδή οι άλλοι οπλαρχηγοί δεν κράτησαν τις καίριες θέσεις που τους υπέδειξε, υποχρεώθηκε ο ίδιος με το δικό του σώμα (500 άντρες) να αντιμετωπίσει τους εχθρούς στη γέφυρα της Αλαμάνας (Σπερχειού), Ν της Λαμίας. Ύστερα από σκληρή μάχη, ο Δ. αποσύρθηκε με δέκα πιστούς πολεμιστές στη θέση Μανδροστάματα της μονής Δαμάστας (23 Απριλίου 1821). Έπειτα από μάχη που διήρκεσε μία ώρα, απέμεινε μόνος και τραυματισμένος στον δεξιό του ώμο· αιχμαλωτίστηκε, οδηγήθηκε στη Λαμία και, επειδή αρνήθηκε τη συνεργασία που του πρότεινε ο Ομέρ Βρυώνης, εκτελέστηκε με τον συνηθισμένο από την εποχή του Μωάμεθ Β’ μαρτυρικό θάνατο του ανασκολοπισμού (θανάτωση με παλούκωμα), τον οποίο αντιμετώπισε αγέρωχα σε ηλικία 35 ετών. Ο ηρωικός αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 Αθανάσιος Διάκος. Η σύλληψη του Αθανάσιου Διάκου, σε λαϊκή λιθογραφία.